به گزارش تحریریه، متأسفانه طی سال‌های اخیر شاهد اصرار برخی مسئولان محیط زیست و سازمان شیلات برای پرورش ماهی مهاجم تیلاپیا در سطح کشورمان هستیم در حالی که اغلب کارشناسان و صاحبنظران در حوزه محیط زیست معتقدند که این گونه ماهی مهاجم می‌تواند به‌شدت محیط زیست کشورمان را با خطر مواجه کند و از طرف دیگر مصرف آن نیز سلامت مردم را به خطر می‌اندازد.
بر همین اساس، یکی از سازمان‌های متولی امر حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از واردات این گونه مهاجم آبزی به آب‌ها و تالاب‌های کشور، سازمان حفاظت محیط زیست است که چندی پیش احمد لاهیجان‌زاده؛ معاون محیط زیست دریایی این سازمان، درباره پرورش ماهی «تیلاپیا» به‌عنوان گونه مهاجم در آب‌های کشور، اظهار کرد: این ماهی دارای دو گونه مهاجم و اقتصادی است و در خیلی از کشورها در مزارع پرورش ماهی تولید می‌شود، چون تولید آن اقتصادی است و در استان‌های کویری که فاقد رودخانه‌های جاری و تالاب هستند، اجازه پرورش داده شده است، شیلات موظف شد که ارزیابی ریسک تولید تیلاپیا را انجام بدهد اما هنوز این گزارش جمع‌بندی نشده و جز یک مورد پایلوت مجوز دیگری صادر نشده است.
در راستای روشن شدن موضوع پرورش ماهی تیلاپیا و مباحث مطرح شده پیرامون آن، وبینار تخصصی پیرامون فرصت‌ها و تهدیدهای ماهی غیربومی تیلاپیا توسط انجمن علمی محیط زیست دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و با حضور تعدادی از اساتید، صاحبنظران و پژوهشگران در این حوزه برگزار شد.
دکتر اصغر عبدلی؛ عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی و یکی از جدی‌ترین منتقدان پرورش گونه‌های آبزی مهاجم غیربومی در کشور، به‌خصوص ماهی تیلاپیا در این وبینار حضور داشت.
دکتر عبدلی عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی در این وبینار، توضیحاتی درباره گونه‌های مهاجم غیربومی ارائه و اظهار کرد: هر گونه‌ای که خارج از زیستگاه یا پراکنش خودش باشد، به عنوان گونه غیربومی شناخته می‌شود و گونه مهاجم نیز رشد سریعی داشته و دارای تولیدمثل زودتر و قدرت پراکنش زیادی نیز هست.
وی افزود: تعاریف مختلفی از این گونه‌های مهاجم وجود دارد، اما چون کشور ما به کنوانسیون تنوع زیستی پیوسته و این قانون و در مجلس شورای اسلامی نیز تصویب و در شورای نگهبان هم تأیید شده، باید به آن متعهد باشیم.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: یکی از تعاریفی که در این کنوانسیون تنوع زیستی وجود دارد، این است که گونه‌های بیگانه زیرگونه‌ای محسوب می‌شوند و می‌توانند تنوع زیستی را در خطر قرار دهند، ما هم ملزم هستیم که با توجه به اینکه به این کنوانسیون تنوع زیستی پیوستیم، نسبت به اجرای مفاد آن متعهد باشیم.
عبدلی ادامه داد: تعهدات بین‌المللی و قوانین ملی متعددی در رابطه با موضوع گونه‌های مهاجم داریم، از کنوانسیون تنوع زیستی گرفته تا کنوانسیون تالاب‌ها و کنوانسیون دریای خزر که در سال 2003 میلادی امضا شده است، البته در سطح ملی نیز قانون حفاظت از تالاب‌ها را داریم که به تازگی تصویب شده است.
وی با بیان اینکه این قوانین سازمان محیط زیست را ملزم می‌کند که نسبت به گونه‌های مهاجم حساس باشد، گفت: گونه‌های مهاجم اگر در خیلی از جاها اولی نباشد، دومین عامل تهدیدکننده تنوع زیستی است، در سال، بیش از 130 میلیارد خسارت به گونه‌های مهاجم در کشور آمریکا وارد می‌شود؛ در همین آمریکا، گونه‌های ماهیان غیربومی، 6 میلیارد دلار در سال خسارت وارد می‌کنند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی اضافه کرد: بعضی‌ها ما را نقد می‌کنند و می‌گویند که شما از محققان محیط زیست در آمریکا، محیط زیستی‌تر هستید؟ در آمریکا هم که درباره آن این طور صحبت می‌شود، الآن درگیر گونه‌های مهاجم هستند و در این کشور، گونه‌های مهاجم تهدید بزرگی برای تنوع زیستی هستند، گونه‌های غیربومی و مهاجم نیز در محیط‌هایی که دست خورده هستند، راحت‌تر می‌توانند با محیط‌هایی که آلوده است و تخریب شده، پیوند بخورند.
عبدلی با بیان اینکه ما وارد چالش‌ها و بحران‌های محیط زیستی شده‌ایم، گفت: ما سعی می‌کنیم جامع‌نگر باشیم و همه مشکلات را تقصیر گونه‌های غیربومی نمی‌دانیم و همه مشکلات را نیز تقصیر سازمان شیلات نمی‌دانیم، همه با هم مقصریم، دانشگاه‌ها، سازمان محیط زیست، وزارت نیرو و بسیاری دیگر از جاهای دیگر هم مقصر هستند.
وی ادامه داد: اتفاقی امروز در کشور دارد می‌افتد و آن این است که گونه‌های غیربومی را به همراه گونه‌های پرورشی، در تمام مخازن و تالاب‌ها پخش می‌کنیم و این کار را سال‌ها و چند دهه است که انجام داده‌ایم.
عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی با تأکید بر اینکه واقعا باید به این روش ریزش ماهی به صورت دیمی در دریا و مخازن پایان دهیم، افزود: مثال ساده آن دریاچه چیتگر به عنوان یک دریاچه مصنوعی است، کپورهای پرورشی را از شمال آوردند و به این دریاچه ریختند، الآن میلیون‌ها ماهی غیربومی مهاجم در این دریاچه وجود دارد، این را موسسه تحقیقات بررسی کرده است، بنده هم ناظر این بررسی‌ها بودم و تأیید می‌کنم، همین بلا را ما سرِ بسیاری از تالاب‌ها و رودخانه‌ها آورده‌ایم.
عبدلی تصریح کرد: بنده با پرورش‌دهندگان ماهی کپور صحبت کرده‌ام، می‌گویند به اندازه‌ای گونه غیربومی مهاجم زیاد است که ما اصلا تولیدی نداریم، همه غذاها صرف این ماهی‌های غیربومی مهاجم می‌شود، این ماهی‌ها در ابتدا به اندازه یک نقطه کوچک بودند، اما الآن با جابه‌جایی بچه ماهی‌های پروررشی به همه جا منتقل شده‌اند، این وضعیت تالاب‌های بین‌المللی ما است و ماهی‌های غیربومی قالب شده‌اند.
وی افزود: به اسم ماهی‌دار کردن و ایجاد تعاونی صیادی و نیز افزایش تولید، ماهی کپور را در دریا ریختند، اما امروز شاهد پرورش این گونه‌های مهاجم غیربومی هستیم؛ سوال اساسی بنده این است که چطور می‌شود این گونه‌های غیربومی را از بین برد؟ مشکل ما این است که از واقعیت‌هایی که اتفاق افتاده درس نمی‌گیریم.
عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه میزان تهاجم تیلاپیا به مراتب نسبت به دیگر گونه‌های غیربومی، بیشتر است، اظهار کرد: تالاب شادگان یکی از همین موارد است، در عرض کمتر از 3 سال، تیلاپیای زیلی بیش از 40 درصد ماهی‌های تالاب را به خودش اختصاص داده، مردم نسبت به این وضعیت معترض هستند، مردم به این تیلاپیای زیلی نام "داعش" گذاشته‌اند! یعنی معتقدند که باید این ماهی را از بین برد و از طرف دیگر معتقدند که آمده همه چیز را نابود کند؛ اینها حرف صیادان و فرماندار شادگان و بسیاری دیگر از افراد است.
عبدلی اضافه کرد: تیلاپیای نیل در مقایسه، از نظر سن بلوغش و از نظر نگهداری تخم‌ها و نیز تغذیه، پتانسیل مهاجم شدن را به راحتی دارد، اگر تیلاپیای زیلی، یک تا دو سالگی بالغ می‌شود، تیلاپیای نیل، 3 تا 6 ماهگی بالغ می‌شود!
وی تأکید کرد: ما سالهاست که این موارد را درباره ماهی‌های غیربومی هشدار می‌دهیم، الآن هم درباره ارزیابی ریسک پرورش آن مشغول انجام اقدامات و مطالعات دانشگاهی هستیم.
عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: گفته می‌شود که تیلاپیای زیلی از کشور عراق آمده، اما حدود 22 سال قبل نیز ما هشدار دادیم که تیلاپیای زیلی به گونه مهاجم در آب‌های کشورمان تبدیل می‌شود، همین هشدار را برای تیلاپیای نیل هم داریم، امیدواریم که مورد توجه قرار بگیرد.
عبدلی اظهار کرد: می‌گویند که 140 کشور ماهی تیلاپیای نیل را پرورش می‌دهند، در صورتی که ده‌ها مقاله می‌گوید که این گونه مهاجم است، در کشور ترکیه این گونه را ارزیابی ریسک کرده‌اند و به عنوان یک گونه مهاجم با درجه تهاجم بالا آن را ارزیابی کرده‌اند و در مجلات بین‌المللی نتیجه این تحقیقات منتشر شده است.
وی تصریح کرد: همه این را پیذیرفته‌اند که گونه تیلاپیای نیل، یک گونه مهاجم است، طبق اعلام رسمی سازمان محیط زیست نیز، این گونه جزو گونه‌های مهاجم و مضرّ برای تالاب‌ها در روزنامه رسمی کشور اعلام و منتشر شده است، ما داریم تلاش می‌کنیم که جلوی پرورش این گونه مهاجم را تا جایی که امکان دارد، بگیریم.
عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه تحقیقات شیلات ارزیابی زیست محیطی درباره گونه مهاجم تیلاپیای نیل انجام داده و به سازمان محیط زیست ارئه شده است، گفت: نتیجه این تحقیق این است که این طرح با اِعمال طرح‌های بهسازی و روش‌های اثرات و پیامدهای منفی تأیید و از نظر زیست‌محیطی توجیه‌پذیر تشخیص داده می‌شود؛ وقتی که ما راه را اشتباه می‌رویم، و وقتی که مرکز تحقیقات شیلات، راه را اشتباه می‌رود، قطعا سازمان شیلات هم همین مسیر را اشتباه می‌رود.
عبدلی افزود: ارزیابی زیست محیطی چاره این کار نیست، چاره آن ارزیابی ریسک است و این ارزیابی ریسک باید در سطح ملی و نه استانی انجام شود، به این دلیل که هیچگونه مدیریتی بر روی جابه‌جایی گونه‌ها وجود ندارد.
وی تصریح کرد: به محض اینکه هر گونه‌ای وارد هر نقطه‌ای از ایران شد، به معنی این است که آن گونه به تمامی نقاط ایران منتقل خواهد شد، بنابراین ریسک آن باید در نظر گرفته شود.
عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: موافقان تیلاپیا معتقدند که این یک گونه سبز است و اگر با گونه‌های داخل کشور پیوند بخورد، جزو ذخایر ژنتیکی کشور محسوب می‌شود، می‌گویند تیلاپیا به حذف آلودگی از تالاب‌ها کمک می‌کند، از طرفی نیز می‌گویند که تیلاپیا حلقه‌های زنجیره غذایی را زیاد می‌کند، همچنین می‌گویند که 100 کشور، از جمله آمریکا آن را پرورش می‌دهد.
عبدلی با تأکید بر اینکه در اکوسیستم‌های آبی کشور با یک انقراض بسیار گسترده و خاموش مواجه هستیم، گفت: جای بسیاری از گونه‌های بومی را، گونه‌های مهاجم غیربومی گرفته‌اند، راهکار آن این است که باید گونه‌های مهاجم غیربومی را شناسایی کنیم، باید ببینیم که وضعیت این گونه‌ها چگونه است و برنامه‌های آموزشی تهیه کنیم.
وی اضافه کرد: دانشگاه‌های ما در این زمینه بسیار کوتاهی می‌کنند، اصلا رشته محیط زیست در دانشگاه، از دروس آبزیان تُهی شده است، سازمان محیط زیست باید پرتکل ارزیابی زیست‌محیطی داشته باشد و باید جلوی ورود این گونه‌ها را بگیرد، اکوسیستم‌های تخریب شده، راحت‌تر تحت تأثیر گونه‌های غیربومی قرار می‌گیرند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه هزاران شغل در خلیج فارس، دریای عمان، در یای خزر و آب‌های داخلی به همین آبزی وابسته است، افزود: ما به هیچوجه با پرورش ماهی مخالف نیستیم، آبزی‌پروری خوب است، اما این آبزی‌پروری باید سازگار با محیط زیست باشد.
براساس این گزارش، در این وبینار 3 ساعته که حدود 200 نفر شرکت کرده بودند، مکرمی کارشناس معاونت پشتیبانی دام نیز به عنوان شنونده مباحث مطرح شده درباره ماهی تیلاپیا نیز حضور داشت که در حین صحبت‌های عبدلی استاد دانشگاه و شخصی که سالهاست درباره مضرات پرورش ماهی تیلاپیا تحقیقاتی انجام داده که نتایج این تحقیقات مورد استناد مجلس و قوه قضاییه نیز قرار گرفته است، با انتشار کامنت‌هایی اقدام به طرح مباحث انحرافی کرده و دکتر عبدلی و دیگر مخالفان پرورش ماهی تیلاپیا را به سیاسی‌کاری متهم کرد!
نکته جالب این است که مکرمی، در کامنتی دکتر عبدلی را به شلوغ‌کاری و جوسازی متهم کرد و مدعی شد که با ورود مجلس و قوه قضاییه به موضوع پرورش ماهی تیلاپیا، این موضوع سیاسی شده است.
همچنین در کامنتی دیگر نیز مکرمی این طور دکتر عبدلی را خطاب می‌کند که: "جو سازی نکن آقای عبدلی! شایسته یه تحصیل کرده فرانسوی و فرنگ رفته نیست!؟"
از طرف دیگر این کارشناس معاونت پشتیبانی دام در کامنتی نیز مدعی می‌شود که مخالفان پرورش ماهی تیلاپیا موجب می‌شوند تا امنیت غذایی مردم در آینده تحت تأثیر قرار گیرد!
بر همین اساس، چندی پیش شکایتی از عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به دلیل صدور مجوز برای پرورش ماهی "تیلاپیلا" در شعبه هفتم دادسرای کارکنان دولت مطرح شده که بر همین اساس، اصغر دانشیان معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست در نامه‌ای به احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های این سازمان خواسته است که "تا اطلاع ثانوی از صدور هرگونه مجوز جدید برای پرورش این ماهی خودداری شود".(اینجا)
همچنین علاوه بر اینکه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و اساتید دانشگاه که ماهی تیلاپیا را گونه‌ای مهاجم و غیربومی و نیز مضرّ برای اکوسیستم منطقه می‌دانند، مصرف این ماهی نیز خطراتی برای سلامتی انسان دارد.
**چرا مصرف ماهی "تیلاپیا" خطرناک است
بر اساس آمار سازمان شیلات و اقیانوس‌شناسی کانادا، ماهی "تیلاپیا" دومین ماهی پرورشی جهان است که در کشورهای آسیایی نظیر چین، مالزی، اندونزی، بنگلادش، فیلیپین و میانمار... پرورش داده شده و از محبوبیت نسبی بالایی برخوردار است؛ فیله این ماهی در کشورهای آمریکایی هم مورد مصرف واقع می‌شود اما پرورش داده نمی‌شود بلکه از کشورهای آسیایی خصوصاً چین وارد می‌شود.
علی‌رغم محبوبیت این ماهی، جالب است بدانیم که این ماهی از ارزش غذایی کمتری نسبت به ماهیان دیگر و حتی غذاهای ناسالمی مثل دونات و همبرگر گوشت برخوردار است؛ گوشت تیلاپیا میزان نسبی اسید چرب امگا6 بیشتری نسبت به امگا3 دارد (11 برابر) که موجب تشدید بیماریهای قلبی، آسم و آلرژی خواهد شد (این میزان امگا6 دو برابر میزان آن در دونات و همبرگر است).
در مورد رنگ گوشت و بسته‌بندی ماهی تیلاپیا هم باید گفت که رنگ گوشت تیلاپیا این‌قدر سفید نیست بلکه به آن co2 و کلر می‌زنند و رنگ گوشت آنها در اصل تیره است ضمن اینکه لکهای قرمزرنگ روی ماهی نیز بر اثر مواد تغییر کرده و در حقیقت قهوه‌ای‌رنگ بوده است.
منبع: تسنیم
پایان/
نظر شما